Bulnerabilitatea

Gizarte bulnerabilitatea edo urrakortasuna pertsonek eta gizataldeek arrisku edo mehatxu posible edo balizko bati aurre egiteko duten ezintasun edo zailtasuna da, haien ongizatea kolokan jartzen duena. Bulnerableak diren pertsonek eta gizataldeek bazterketa edo esklusio soziala pairatzen dute askotan, eta horrexek egiten ditu bulnerable: sare sozial batean txertaturik ez daudenez eta erakunde publikoetatik jasotzen duten babesa mugatua denez, arrisku egoera batean jausten badira, horren ondorio kaltegarri guztiak pairatzen dituzte, haien bazterketa handituz eta pertsona horiek egoera kritiko batera bultzatuz. Bulnerabilitatea egoera ekonomiko larriekin, familia desegituratuekin, gaixotasunekin eta adikzioekin loturik agertzen da maiz. Bulnerabilitatearen aurkako kontzeptua erresilientzia da, pertsonek arrisku eta egoera kritikoetatik onik ateratzeko ahalmena adierazten duena.

Beste hizkuntzetan: gaztelaniaz, vulnerabilidad social.

Kontrastazioa

Zientzian, kontrastazioa hipotesiak eta teoriak esperientziaren argitan frogatzea da. Horretarako, hipotesiak eta teoriak faltsugarriak izan behar dira, hau da, posible izan behar da hipotesia ukatzen duten kasu partikularrak aurkitzea. Baldintza hori beteta, kasu partikularrak teoria eta hipotesiekin kontrastatu behar dira: errealitatean esperientzia osatzen duten kasuak, ebidentziak alegia, bat badatoz haiei buruz planteaturiko teoria eta hipotesiekin, teoria eta hipotesiak gero eta indar eta handiagoz kontrastatuta (frogatuta) geratuko dira.

Adibidez,

Ikus, gainera

Merkatu-arriskua

Merkatu-arriskua edo merkatuko arriskua inbertitzaile batek merkatu batean jasan behar duen arrisku global eta sistematikoa da, merkatuko atal, enpresa eta aktibo guztiak erasaten dituena, eta beraz dibertsifikazioaren bitartez saihestu ezin daitekeena. Atzerakada ekonomikoak, interes-tasa aldaketa nabarmenak, krisi politiko eta sozialak eta hondamendiak dira merkatuko arriskuetako batzuk. Merkatu-arriskuak saihesteko modu bakarra desinbertsioa da, kapitala merkatu-arrisku horietatik kanpo dauden aktiboetan inbertituz, babes-aktiboetan alegia, hala nola urrean.

Bolizioa eta borondatea

Borondatea arrazionalki, aske eta kontzienteki erabaki eta jokatzen duenaren ahalmena eta ahalmen horri dagokion ekintzetako bakoitza da. Beste alde batetik, kognizioaren alderdi nabarmenetakoa da, bereziki helburu jakina duen kognizioari buruz. Bolizioa borondate hori sorrarazten duen kausa da. Emozioarekin batera, bolizioa eta borondatea gizakiaren funtsezko ezaugarriak dira, baino haiei buruz ezaugarri bereziak ditu: alde batetik prozesu endogenoa, emozioa ez bezala, kanpoko eta berehalako estimuluen bitartez sortzen ez dena (baina bai ordea, zeharka, edo epe luzera); ez da prozesu automatikoa, subjektuak une oro bere borondatearen kontrola duelako (eta galtzen duenean, orduan ja ez du izango borondaterik), eta azkenik esperientzia subjektibo eta kontzientea da (emozioekin ez da gauza bera gertatzen).

Erreferentziak

 

Indar-ideiak

Indar-ideiak mezu, diskurtso edo ideologia baten oinarrizko elementuak dira, haien esentzia edo ardatz nagusiak. Metafora erabiliz, mezu baten indar-ideia organismo baten bizitza eta gizakiaren adimena bezalakoa da.

Indar-ideien kontzeptua XIX. mendean sortu zen Alfred Fouillée (1838-1912) filosofo positibistaren eskutik. Fouillée-k zientziaren objektibotasun eta espezifikotasuna filosofiaren xede bateratzailearekin uztartzen saiatu zen bere lanetan -L’Évolutionnisme des idées-forces (1890), La Psychologie des idées-forces (1893) La Morale des idées-forces (1907)-,  eta horretarako indar-ideiak giza eta gizarte errealitatea gidatzen duten oinarrizko lerro gisa definitu zituen, materialtasunik gabeak baina hala ere guztiz funtsezkoak bizitza gidatzeko. Ildo horretatik bi motako indar-ideia bereizi zituen: oinarrizkoak, hala nola maitasuna, zoriontasuna, mina, beldurra, plazera, gizaki guztien baitan; eta instrumentalak, gizatalde jakinei zuzendutakoak.

Egun, termino filosofiko moduan baino, komunikazio eta marketin arloan erabiltzen da bereziki, mezu bateko oinarrizko ideiak izendatzeko, lelo eta diskurtso guztiak inspiratzen dituena.

Beste hizkuntzetan: ingelesez, strength idea, idea-force, driving idea, main insight, core idea; gaztelaniaz, idea fuerza.

Ikus, gainera

Erreferentziak

Gardenki: Probabilitate desberdintzak

Probabilitate desberdintzak banaketa zehatza ezagutzen ez diren kasuetan, baino itxaropenari, bariantzari edo bestelako informazioa dagoenean probabilitateak hurbildu eta mugatzen dituzten desberdintzak dira. Ondorengo gardenkietan, Markoven desberdintza, Txebixev-en desberdintza, Txebixev-Cantelli-ren desberdintza eta Vysochanski-Petunin-en desberdintza azaltzen dira.

Probabilitate desberdintza horiei buruzko gardenkiak hemen ikus ditzakezu, eta hemen, launaka inprimatzeko prest. Den dena PDF formatoan.

Ikasgai hau Estatistika: probabilitate teoria eta inferentzia (ekonomia eta enpresa) ikasliburuko ikasgaia da.

Akieszentzia eta erreaktantzia

Test psikometriko batean, akieszentzia gertatzen dela esaten da subjektuak beti baietz edo adostasunez erantzuteko joera dagoenean. Aldiz, erreaktantzia gertatzen dela esaten da subjektuak beti aurka erantzuteko joera duenean. Behatu izan da subjektuaren ezaugarriak baino, akieszentzia eta erreaktantzia testaren ondorioz gertatzen direla, bereziki galderak konplexuak eta lausoak direnean. Akieszentzia saihesteko moduetako bat da, item edo galdera negatibo zenbait txertatzea da, testean neurtu nahi denaren aurkakoak, subjektuak koherentziaz erantzuten duen azkar hautemateko.

Demarkia edo estokokrazia

Demarkia edo estokokrazia ordezkari politikoak zozketaz hautatzen dituen sistema politikoa da. Lehen aldiz Antzinako Grezian asmaturiko sistema izan zen: Atenasen soilik zoriz aukeraturiko 500 kideko kontseilu batek oniritzia ematen zuenean biltzen zen asanblada (hau bai, organo demokratikoa zen, non herritar guztiak biltzen ziren) dekretuak eta bestelako erabakiak hartzeko, nomotethai zozketaz 1001 kidek osaturiko organo legegileak ziren, eta dikasteria edo herri epaitegiak zozketaz 501, 1001 edo 1501 kidek osatzen zuten.

Demokraziaren aldean, demarkiak botere metaketa eragotzi egiten du, bereziki gobernu-organoak aldi baterako eta zeregin ezberdinekin osatzen badira. Isonomia edo berdintasun politikoa areago bermatzen duen sistema ere bada.

Erreferentziak

Insakulazioa

Insakulazioa (latinezko sacculus hitzetik, "poltsa txikia") Erdi Aroko Aragoi eta Gaztelako erresumetan ordezkari publikoak izendatzeko erabiltzen zen zozketa bidezko aukeraketa modua zen, bereziki alkate, zinegotzi eta ordezkari lokalak hautatzeko erabili zena. Izenak adierazten duen bezala, poltsa batean izenak jarriz eta bertatik haietako bat ateraz burutzen zen. Aro Modernoan desagertzen joan zen praktika izan zen.

Ikus, gainera

  • Demarkia

Zedula

Zedulak (latinezko schedula hitzetik, orri txikia) erakunde ofizial batek jaulkitzen duen agiriak dira, zerbait jakinarazi edo ziurtatzeko erabiltzen direnak. Halaber, zedulak pertsona batek obligazio bat bereganatu edo aitortu duela ziurtatzeko agiriak dira (hipoteka-zedulak, adibidez).