Kostu inplizituak eta kostu esplizituak

Kostu esplizituak enpresak ordaindu behar izan dituen kostuak dira, hala nola soldatak eta lehengaien erosketa eta kontsumoa. Kostu inplizituak, berriz,  aukera-kostuak dira, enpresak dituen baliabideak jarduera edo proiektu jakin batean, eta ez beste batean, erabiltzeagatik sortzen direnak; adibidez, mantenimenduan erabiltzen diren orduen kostu inplizitua ordu horiek beste jarduera batean baliatuko balira lortuko liratekeen etekinak dira, edota enpresaren lursail batean enpresarentzat lantegi berri bat eraikitzean, lantegi hori salduta eskuratuko litzatekeen dirua. Kostu esplizituak gehi kostu kostu inplizituak kostu ekonomikoa osatzen du; kontabilitate-kostua, berriz, gehienbat kostu esplizituak hartzen ditu kontuan. Amortizazioa kostu esplizitua da, amortizatzen den elementua enpresak noizbait ordaindu edo bazkideak ordainduta noizbait ekarri zuelako.

Erreferentziak

1.
E. Foldvary F. What Is Profit? . Foundation for Economic Education. https://fee.org/articles/what-is-profit/. Published 2012(e)ko urriakaren 21a. Eskuratua urriak 23, 2017.

Anarkismoa

Anarkismoa askatasun indibiduala aldarrikatuz eta gizartearen eraketa adostasunez eta autogestioz egin daitekeela baieztatuz, agintea eta boterea, bereziki hierarkikoa, arbuiatzen dituen teoria politikoa da. Aldi berean, praxis politiko iraultzailea ere bada, egun nagusi kapitalismoaren baina halaber agintean oinarritzen diren sistema politiko guztien aurka, maiz ekintza zuzena justifikatuz. Ideologia utopikotzat ere hartu da, gizakien arteko berezko harmonia aldarrikatuz, eta printzipio anarkisten arabera eratutako komunitateak eratu izan direnez, harmonia hori garatze aldera. Politikaz haraindi, anarkismo filosofiko eta literarioa ere bada, ezagutzaren eta artearen oinarriak ukatuz, jarrera eszeptiko baten bitartez eta artean erabateko askatasunez jokatuz. 1

Ikus, gainera

Erreferentziak

1.
Anarchism. Stanford Encyclopedia of Philosophy. https://plato.stanford.edu/entries/anarchism/. Eskuratua urriak 22, 2017.

Goi-isurizko jakituria

Erdi Aroko eskolastikan,  goi-isurizko jakituria Jainkoak giza arimari txertatzen dion ezagutza da, berezkoak eta sortzetikoak, abstrakzioaren eta hautematearen beharrik gabe. Jatorrian, Jainkoak Adani goi-isurizko jakituria ziola sinetsi izan da.

Beste hizkuntzetan: gazteleraz, ciencia infusa, frantsesez science infuse.

 

 

Analogiak

Jatorrian, analogia (antzinako grezierazko ana logon esamoldetik, "proportioz batekin bat") bi entitateen arteko antzekotasuna eta parekotasuna adierazteko erabiltzen den terminoa da. Horrela, bi gauza antzekoak eta parekoak diren bi gauza analogoak direla esaten da.

Erdi Aroan, eskolastikoaren baitan, analogiak esanahi berria hartu zuen. Logika eskolastikoan kontzeptuen hiru esanahi mota daudela ezarri zuen: unibokoa, esanahi bakarrekoak (behia, ugaztuan); ekibokoak, esanahi desberdinetakoak (adibidez, banku, esertzeko altzaria eta erakunde ekonomikoa izan daitekeena aldi berean); eta analogoak, esanahi desberdinetakoak, baina aldi berean antzekoak direnak. Definizio horretatik, analogia teologian erabili zen; hain zuzen, Tomas Akinokoak Jainkoaren ezaugarriak (ahalguztiduna, orojakilea) literalki edo modo unibokoan ez, baizik eta analogiaz ulertu behar zirela. 1 2

Erdi Aroan jarraituz, analogiaz unibertsoaren ordena beste entitate batzuetara zabaldu daitekeela uste zen, hala nola legera eta agintera, horiek justifikatzeko (Eguzkiaren nagusitasunari erreparatuz, eta abar). Zientzian ere baliatu da analogia hipotesi eta teoria berriak plantetazeko; zuzenak izango dira, gerora, metodo zientifikoaz frogatzen badira. Gizarte zientzietan, ordea, problematikoagoa da analogiaren erabilera, analogiaz emandako argudioak egiaztatzea sinplea ez denez, giza eta gizarte errealitatearen berezko konplexutasunagati; areago, zerbait azaltzeko errealitate analogoa baliatzea sinpleegia eta engainagarria izan daiteke (ikus, erredukzionismoa). 3

 Erreferentziak

2.
Beuchot Puente M. La analogía en algunos medievales. Albertus Magnus. 2012;1(1).
3.
analogy | reason. Encyclopedia Britannica. https://www.britannica.com/topic/analogy-reason. Eskuratua urriak 21, 2017.

Noesia eta noema

Fenomenologian, noesia eta noema, Edmund Husserl filosofo existentzialistak ezarritako terminoak dira. Noesia zerbait jaso edo pentsatzeko ekintza intentzionala den bitartean, noema noesiaren edukia da, ez objektua euren baitan, baizik eta kontzientziara agertzen zaigun moduan, zentzuz; adibidez, familia pertsona-taldetk haratago, gure afektibitateen gune nagusitzat hartzen dugunean.

Sozializazioa

Sozializazioa edo gizarteratzea pertsonak arauak, balioak, jarrerak, sinesmenak, rolak eta sozializazioko beste edukiak baitaratzeko prozesua da, familiaren, eskolaren, hedabideen, lagunen eta gizarteko beste erakundeen bitartez, hizkuntza eta beste baliabide batzuk baliatuz, eta testuinguru historiko jakin batean. Definizio orokor horren baitan, ordea, joera desberdinak garatu dira: joera funtzionalista bati jarraiki, sozializazioa gizartearen funtzioa litzateke, gizartearen beraren iraupena eta garapena gauzatze aldera (besteak beste, Talcott Parsons,1902-1979, soziologoaren eskutik); aurrerago, ordea, gizartean azpisistema eta erakunde sozialek helburu ezberdinak izan ditzaketela onartzen da, eta hartara sozializazioa aldaketa sozialerako aukera eta desbideratzeen azalpentzat ere hartzen da. Edonola ere, sozializazioa errealitatearen eraikuntza soziala deritzon prozesu zabalago baten atala da, zeinaren arabera gauzak ez ditugun ikusten diren moduan, baizik eta garen moduan. Errealitatearen eraikuntza sozialak errealitate objektibo bat inplikatzen du, erakunde sozialen eraketaren bitartez (eskola, legeak, ...) baina baita ere errealitate subjektibo bat, sozializazioaren bitartez eratuko dena. Errealitate objektiboa  eta subjektiboa elkarren eraginpean daude, errealitate subjektiboaren eraketa edo sozializazioa internalizazioz gertatzen da, baina aldi berean pertsonak gizartearen errealitate objektiboa ere eragiten du, esternalizazio prozesu batez.

Sozializazioa norbanakoaren bizitza osoan zehar gertatzen den prozesua da, baina bi aldi bereizten dira: lehen aldiko sozializazioa, haurtzaroan gertatzen dena, eta haurra gizartearekin kide bilakatzean bukatzen dena; eta bigarren aldiko sozializazioa, norbanakoa gizartearen sektore berrietan integratzen duena. Lehen aldiko sozializazioa garrantzitsuena da, ezinbestekoa bigarren aldikoa garatu ahal izateko, eta ezaugarri bereziak ditu: era pertsonalean gauzatzen da, sozializazioaren erakunde guztiak familia izango dutelako tarteko, afektibitatea eta ondorengo identifikazioa elementu garrantzitsuak dira, pertsonaren lehen mundua osatzen du, egonkorra eta finkoa, eta bizitzan zehar arazoak dituenean, babes moduan baliatuko duena. Bigarren aldiko sozializazioa azpimunduak sortuko ditu pertsonarengan; gehienetan nerabezaroan hasten da garatzen, gaztetxoak familiaz haraindi beste erakundeekiko loturak (eskola, lagunak, ...) sendotzen dituenean. Bada hirugarren sozializazio prozesu bat, birsozializazioa, pertsona gizarte eta erakunde guztiz berrietan murgiltzen denean (adibidez, migrazio baten ondorioz, talde erlijioso batean sartzean, kartzelaratzean); maiz krisi egoeretan gertatzen da eta pertsonaren identifikazio afektibo berria sortzera darama. 1

Erreferentziak

1.
Socialización y escuela. Centro Universitario de Estudios Superiores Sagrada Familia - Úbeda . http://www.vbeda.com/mcontreras/SOFE/12Materialcomplementario1.pdf.

Leialtasuna

Leialtasuna atxikimendu baten alde jokatzeko gogo eta jarrera praktikoa, baldintzarik gabekoa eta iraunkorra, atxikimendu horren objektua (pertsona, erakundea, ideologia nahiz sinesmena izan) zainduz, arrisku orotik kanpo utziz eta haren ongizatearen edo xedearen alde konprometituz. Eztabaida dago etikan leiala izatea printzipio moral unibertsala edo partikularra den (adibidez, familiarekin leiala izan behar da zirkunstantzia guztietan?). 1

 Erreferentziak

1.
Kleinig J. Loyalty. Stanford Encyclopedia of Philosophy. https://plato.stanford.edu/entries/loyalty/. Accessed October 19, 2017.

Erresilientzia

Psikologian, erresilientzia gizakiak gertaera traumatiko eta ezbeharrak gainditu eta haiei esker aurrera egiteko duen ahalmena da. Erresilientziaren ahalmena duen pertsona erresiliente dela esaten da. Kontzeptua zientzia fisikoetatik eta ingeniaritzatik jaso da; arlo horietan talka baten ondorioz gorputz batek ez puskatzeko duen ahalmena da, hauskortasunaren aurkakoa. Ekologian ere erabiltzen da, ekosistemek aldaketak eta perturbazioak jaso eta gainditzeko duten ahalmena izendatzeko, haietako egitura eta funtzionamendua aldatu gabe. Giza zientzietan Michael Rutter psikologoak ezarri zuen erresilientziaren kontzeptua lehen aldiz 1972 urtean, ahalmen iraunkor eta orokorra adierazten duen zauriezintasun edo hunkiezintasunetik bereizteko, Emmy Werner psikologiak ; izan ere zauriezintasuna oztopo, ezbehar eta traumen aurrean pertsonek onik ateratzeko duten ahalmen absolutua den bitartean, erresilientzian pertsona oztopo, ezbehar eta trauma horiek ukituak dira, baina epe luzera onik eta indarberrituta ateratzen dira.1 Nabarmendu behar da, beraz, erresilientziak ez dituela ezbehar eta trauma horiek ezabatzen, eta horiek gainditzen edo hobeto eramaten laguntzen duela. Erresilientzia sortu eta eragiten faktoreak bi sailetan banatu dira: kanpokoak (pertsona heldu baten laguntza) eta barnekoak (autoestimua, komunikaziorako ahalmena).

Erresilientzia ez da ezaugarri konstante eta finko bat bizitzan zehar, eta alde ezberdinak erakuste ditu pertsonaren bilakaeran: haurtzaroan eta nerabezaroan autonomiarekin, sozializazioarekin eta problemak ebazteko ahalmenarekin dago loturik, helduaroan proiektuak hasi eta burutzeko ahalmenarekin (produktibitatearekin, alegia) eta jasotako esperientzietatik eskuraturiko ikaskuntzarekin; zahartzaroan, pertsona erresilienteak izandako bizitza esperientziak integratu eta bere bizitza onartu behar du.2

Beste hizkuntzetan: ingelesez, resilience; gazteleraz, resiliencia.

Ikus, gainera

1.
Michael Rutter. Mi espacio resiliente (blog). https://miespacioresiliente.wordpress.com/2013/12/26/michael-rutter/. Published December 26, 2013. Accessed October 19, 2017.
2.
Espinoza Alveal María Aurora, Matamala Yáñez AE. RESILIENCIA: UNA MIRADA SISTÉMICA. 2012.