Preformazionismoa

Preformazionismoa animalia guztiak, gizakiak barne, obulu edo espermatozoideetan dauden homunkulu edo animalkulu nimiñoetatik garatzen direla baieztatzen duen teoria biologiko pseudozientifikoa da. Teoria horretatik iraganeko, oraingo eta etorkizuneko animalia guztiak betidanik izan direla ondorioztatzen da. Aurkako teoria epigenesia da, animaliak nolabait, obulo eta espermatozoideen batuketatik adibidez, sortu egiten direla baieztatzen duena. Preformazionismoa antzinatik proposatutako teoria izan zen, Pitagorasen eskutik adibidez, baina XVII. mendean zabaldu zen bereziki, eta XIX. mendera arte izan zuen oihartzuna gizartean.

Erantzukidetasuna

Erantzukidetasuna (batzuetan, era okerrean, erantzunkidetasuna ere deitua) etxeko lanak eta ardurak(etxeko antolaketa, garbiketa, haurren zaintza eta hezkintza, pertsona dependenteen zaintza) etxekoen artean orekaz banatzea da, bereziki lan horiek behar duten denbora gizon eta emakumeen artean modu bidezkoan banatzeko.

Drogak

Drogak kontzientzia, hautematea, sentsazioak eta umorea aldatzen dituzten substantziak dira, izan naturalak izan sintetikoak. Efektuak estimulazioa, mina arintzea, haluzinazioak eta erlaxazioa izaten dira. Legalak izan daitezke, botika psikotropikoak eta alkohola eta tabakoa adibidez, zein legez kanpokoak, kokaina eta heroina adibidez, bigunak, adikzioa edo dependentzia sortzen ez dutenean, zein gogorrak, adikzioa sortzen dutenean.

Konparatibismoa

Haien aniztasuna, aldakortasuna eta konplexutasuna bereganatuz, konparatibismoa gizaki, gizatalde eta kulturen arteko ezberdintasunak eta antzekotasunak aztertzea helburuzat duen ikuspegi antropologikoa da, lege orokorrak ezartzearren. Eboluzionismo antropologikoak jarraitu izan zuen metodoa da, kultura aniztasunaren baitan, badirelako kulturen bilakaera bateratua azaltzen duten elementu eta faktore komunak. Erlatibismoak, berriz, baztertu egiten du konparatibismoa, gizataldeak eta kulturak bakarrak eta bereziak direla onartuz, haiek konparatu edo alderatzeari zentzurik ikusten ez diolako. 1

Erreferentziak

1.
Los métodos de la antropología. Agustin Santana. http://sgpwe.izt.uam.mx/files/users/uami/lauv/Los_Metodos_en_Antrop_Aguatin_Santana.pdf. Published 2000.

Errukia

Errukia, gupida edo urrikalmendua besteen oinazea eta nahigabea bereganatzea, elkartasuna eta laguntzeko asmoa pizten dituena. Schopenhauer-entzat, errukia moralaren eta maitasunaren oinarria zen, eta errukia ez den maitasun oro berekoikeria besterik ez dela adierazi zuen.1

Ikus, gainera

1.
LA COMPASIÓN EN LA MORAL DE A. SCHOPENHAUER. SUS IMPLICACIONES PEDAGÓGICAS . Universidad de Salamanca. https://gredos.usal.es/jspui/bitstream/10366/71839/1/La_compasion_en_la_moral_de_A_Schopenhau.pdf. Published 2007.

Giza kapitala

Giza kapitala enpresa edo erakunde bateko kideek zein herrialde bateko herritarrek duten ezagutza, trebetasuna eta esperientzia da, nork bere arloan, bereziki ideiak garatu, ekimenak aurrera eraman eta helburu ekonomikoak betetzeari begira.

Subjektu pasiboa

Subjektu pasiboa zergak ordaindu behar dituen pertsona da, Ogasunaren zorduna. Maiz, zergadun edo zergapekoarekin nahastu ohi da, kontzeptu ezberdinak diren arren. Zergaduna azkenean zergaren zama jasaten duen pertsona da; adibidez, BEZaren kasuan zergaduna eroslea da, BEZ finean ordaindu behar duena, baina subjektu pasiboa saltzailea da BEZ hori sortu dela aitortu eta ordaindu behar duelako.

Errepublika

Errepublika (latinezko res publica esamoldetik, "estatua, interes orokorra") herritar guztien partehartze politikoa sustatu egiten duen erregimen politikoa da, monarkia, tirania eta beste sistema pertsonalisten aurkakoa, eta herritar guztien bedintasunean eta haien eskubideak eta eginbeharrak eta gobernuaren mugak zehazten dituen konstituzio batean oinarritua. Demokraziarekin parekatu ohi den erregimena da, baina demokrazian gehiengoaren erabaki-ahalmena nabarmentzen den bitartean, errepublikan konstituzioak ezartzen dituen mugak lehenesten dira demokraziaren gainetik; beraz, demokrazioa errepublikaren ezaugarria litzateke, baina ñabardurekin.

Errepublika Antzinako Erroman sortu zen, monarkia irauli zuen erregimen politikoa izendatzeko. Ohartarazi behar da ordea, Antzinako Erroman herriak adiera murritzagoa zuela egun baino, eta plebea edo behe klasea baztertu egin zuela gehienetan, eta SPQR  edo Senatus Populusque Romanus leloan populus hitza, "herria", patrizioen klaseari egiten ziola erreferentzia.1

Aro Modernoan, ordea, errepublika terminoak adiera zabalagoa hartzen joan zen eta konstituzio batean oinarrituako estatu demokratikoa izendatzeko erabili zen, monarkian ez bezala presidentea estatuburua duena. Errepublikako konstituzioetan askatasun politikoa, eskubide zibilak, berdintasuna, partehartze politikoa eta legearen nagusitasuna nabarmentzen dira.2

Erreferentziak

Murphyren legea

Labur, Murphyren legeak hau dio: zerbaitetan huts egiteko probabilitatea badago, azkenean huts egingo da. Amerikako Estatu Batuetako Armadako kapitain Edward A. Murphyk plazaratu zuen 1949 urtean, proba batzuk egiten ari zela, proba kontrolatzeko erabili beharreko gailu guztiek huts egin zutela sumatu zuenean. Lege pseudozientifikoa eta anekdotaz gertatutakoak soilik kontuan hartzen dituena, gauzak ongi ateratzen diren aldi guztiak baztertuz,  baina hala ere zerbait gaizki ateratzen denean maiz aipatzen da. Aipamen sarri horren arrazoien artean, oroimen selektiboa aipatzen da, alegia gaizki ateratzen diren gertaerak gogoratu eta aintzat hartzeko joera daukagula.

Probabilitateen estimazio okerra egiteagatik ere nabarmentzen ditugu gertaera txarrak. Adibidez, mapa batean bilatzen ari garela, maiz bilatzen dugun lekua maparen ertzetan dagoela, eta beraz inguruko bideak eta tokiak bilatu ezinik garela aipatzen da; baina mapa bateko puntu bat mapa osoaren hamarreneko tamainako ertz batean izateko probabilitatea erdia baino handiagoa dela froga daiteke, eta beraz ez da hain harrigarria mapen ertzetan galduta ibiltzeko probabilitatea.1

Erreferentziak

1.
The Sciece of Murphy’s Law. Scientific American. http://zazzetti.altervista.org/downloads/murphy.pdf. Published 1997.