Azken artikuluak

Bidegabeko lehia edo lehia desleiala (konpetentzia edo konkurrentzia desleiala ere deitua) enpresek merkatuan zintzo eta garbi jokatzen ez dutenean, azpikeriaz alegia, gertatzen den egoera da, kontsumitzailearen jokabidea manipulatuz. Lehia desleialeko jokabideak dira, besteak beste, informazio nahasi eta engainagarria ematea, lehiakideen produktu eta zerbitzuen ospea zikintzea, kontsumitzaileak nahasteko lehiakideen eskaintzen dituzten produktu eta zerbitzuen oso antzekoak merkaturatzea, lehiakideen bezeroak lehiakideekin dituzten kontratu eta hitzarmenak kolokan jartzera bultzatzea eta kostutik beherako prezio harrapatzaileak jartzea, lehiakideak merkatutik kanporatzeko. Herrialde gehienetan, lehia desleialaren aurkako araudia dago, jokabide desleialak zigortuz, gehienetan isunen bitartez.

Zati alikuota kantitate bat zati berdinetan egiten denean, zenbateko horietako bakoitza zati alikuota dela esaten da. Adibidez, 100 euro 5 euroko 20 zatitan egiten da, 5 euroko zenbateko bakoitza zati alikuota dela esaten da. Beraz, zati alikuota kantitate osoarekin proportzio jakin eta zehatza atxikitzen du. Bereziki, sozietate anonimo bateko kapitalaren akzioak izendatzeko erabiltzen da, akzio horiek kapitalaren zati alikuotak direnez, kapitala zenbateko bereko tituluetan zatitzearen ondorioz sortuak.

Akzioak sozietate anonimoen kapitalaren zati alikuotak dira. Akzioen jabeak sozietatearen bazkide bilakatzen dira, horrekin batera eskubide ekonomiko eta politikoak eskuratuz sozietatean, hala nola mozkinak eskuratzeko eskubidea dibidenduen bitartez, akzio berriak eskuratzeko eskubidea lehentasunezko harpidetza-eskubideei esker, eta sozietateko Batzar Orokorretan botoa emateko eskubidea. Orokorrean, horretarako baldintza batzuk bete behar badira ere, akzioak burtsa izeneko merkatuan saldu eta erosi egiten dira, eta salerosketa horietan mozkinak eta galerak ere sor daiteke. Dibidenduengatik nahiz burtsan eskuraturiko mozkinengatik lortuko diren errendimenduak ezagunak ez direnez, akzioak errenta aldakorreko aktiboak direla esaten da.

Ikus, gainera

• Burtsako kapitalizazioa
• Ikasliburua: Enpresaren ekonomiako hiztegia

Errenta aldakorreko aktiboak, errenta aldakorreko tituluak edo besterik gabe errenta aldakorra, aurretik ezagutzen ez diren errendimenduak izango dituzten finantza aktiboak edo finantza tituluak dira. Horren aurkakoak errenta finkoko aktiboak dira, errendimendu jakin eta ziurrak dituztenak. Errenta aldakorreko aktibo ohikoenak akzioak dira, aurrez ezagutzen ez direlako haiei ateratzen zaizkien errendimenduak, burtsan erosi eta saltzeagatik, haietatik eratortzen diren produktu deribatuetatik, zein dibidenduengatik. Orokorrean errenta aldakorreko aktiboek arrisku handiagoa dute errenta finkokoek baino, hau da, errendimendu eta errentagarritasunak aldakorragoak izaten dira errenta finkoko aktiboetan baino, irabazi handiagoak eta txikiagoak eta baita galerak ere izan ditzaketelako.

Hiztegia: ingelesez, activos de renta variable; ingelesez, equity securities.

Enpresa sail eta atal bereizietan banaturik dauden kasuetan, horietako bakoitzak kudeaketa-kontrol autonomoa izate aldera, lagapen-prezioak edo transferentzia-prezioak sail batetik bestera gertatzen diren material, produktu eta zerbitzuen sarrerak eta irteerak baloratzeko zehazten diren kontabilitate-balio edo prezioak dira.

Adibidez, altzariak egiten dituen enpresa batean piezen mozketa egiten sailak muntaketa sailari piezak salduko balizkio bezala planteatu daiteke lagapen-prezioen sistema batean, muntaketa-sailari mozketa-sailetik etorritako pieza bakoitzeko prezio zehatza jarriz.

Lagapen-prezioei esker, sail edo atal bakoitzak, zein bere arduradunarekin,  kostu eta mozkinen kontabilitate bereizia eraman dezake, sail bakoitzeko kostuak zehaztu eta horrekin batera saileko eraginkortasuna baloratu ahal izateko. Saileko kostuak ezagutzeaz gainera, kostu horiek sailetatik produktuetara eramanez eta sailak ekoitziriko lan-unitateekin zatituz, produktu bakoitzaren kostua finka daiteke.

Lagapen prezioak finkatzeko zenbait irizpide daude:

• Merkatuko prezioaren arabera. Irizpide hau objektiboa eta argitaraturiko tarifetan, datu estatistikoetan eta hornitzaileei jarritako prezioetan oinarritu daiteke. Egia esan, lagapen-prezioa merkatuko prezioa baino txikiagoa izaten da, merkataritza eta garraio gasturik ez dagoelako lagapenean.
• Negoziaturiko prezioak finka daitezke, sail boteretsuek euren prezioa inposatzearen arriskuarekin. Horregatik garrantzitsua da negoziazio-prozesua gardena eta objektiboa izatea.
• Kostuetan oinarritutako prezioak jar daitezke. Kostu horiek estandarrak edo aurresikusitakoak izan daitezke. Horrela, ordea, sailek ez dute mozkinik izango eta ondorioz sailez saileko deszentralizazioaren, independentziaren eta autonomia kolokan geratuko lirateke, mozkin guztiak azken sailak, merkataritzakoak, eskuratuko lituzkeelako. Oztopo hori gainditzeko kostu estandarrari mozkin portzentaje bat gehitu dakioke.
• Kostu osoa (finkoa gehi aldakorrak) ezar daiteke, baina horrela oztoposatu egiten da lagapena egiten duen sailaren kontrola, horren inefizientziak ez baitira agerian geratzen.
• Kostu aldakorra har daiteke lagapen-preziotzat, eta horrela sail bakoitzeko kontribuzio-marjina agerian geratuko litzateke. Kostu finkoak hobeto kontrolatzen dira metodo honekin. Eragozpen moduan, sail lagatzaileak bere kostu finkoak berreskuratzeko zailtasunak izango ditu; eragopzen hori gainditzeko, portzentaje batez gehitu daiteke kostu aldakorra.

Lagapen prezioak ohikoak dira gainera multinazionaletan, maiz asmo maltzur batekin. Haietan, atalak herrialdearen araberakoak izaten dira, eta helburua presio fiskal handiena duen herrialdean zerga txikiagoak ordaintzea, horretarako herrialde horretako atalari transferentzia-prezio handiak ezarriz, eta horrela herrialde horretako mozkinak gutxituz.

Hiztegia: ingelesez, transfer prices; gaztelaniaz, precios de transferencia, precios de cesión.